اوراق قرضه در بازارهای سرمایه، بسیار متنوع است. علت این تنوع را میتوان نیازهای گوناگون سرمایهگذاران و سرمایهپذیران در بازارهای مالی دانست. به این نحو که این اوراق، با توجه به نوع نیازهای مالی سرمایهپذیران طراحی شده و به جریان میافتند. برخی از این نیازها از این قرارند: از جهت سررسید: اوراق قرضه از جهت سررسید، به سه گروه کوتاه مدت (Us Treasury Bill) سه ماهه تا پنج ساله؛ میانمدت (Us Treasury Note) پنج تا ده ساله و بلندمدت (Longs) ده تا بیست ساله تقسیم میشوند. البته این اوراق، قابلیّت خرید و فروش در بازار ثانویه را نیز دارند. در نتیجه، در بازار ثانوی، همیشه انواع اوراق قرضه با سررسیدهای متفاوت وجود دارد و خریداران میتوانند تقریبا با هر سررسیدی اوراق قرضه تهیه نمایند.
از جهت ناشر: اوراق قرضه از حیث ناشر به موارد زیر تقسیم میشود:
اوراق خزانه ملّی (Federal Savings or Treasury Bonds): این اوراق، قرضههایی میانمدت هستند، که از طریق دولت مرکزی انتشار مییابند. این نوع قرضهها دارای بهره ثابتاند؛ که نرخ بهره، طی مدت سرمایهگذاری افزایش مییابد.
اوراق قرضه دولتی (States Bonds): این اوراق، توسط دولت منتشر میشود و سررسید طولانی دارند. دولت برای تأمین کسری بودجه و یا تأمین سرمایه مورد نیاز طرحهای عمرانی خاص یا عام اقدام به انتشار اوراق قرضه دولتی میکند. معمولا نرخ بهره این اوراق، برای کل دوره ثابت است. در نتیجه در شرایط تورّمی، ممکن است خریداران این اوراق، نه تنها سود نکنند؛ بلکه متضرّر هم بشوند. مزایای این اوراق عبارتند از:
1. این اوراق بدون ریسک و دارای بازده ثابتاند.
2. قابلیت فروش این اوراق در بازار ثانویه سریع است.
3. این نوع اوراق ابزار خوبی برای پسانداز خانوارها و مؤسسات بهحساب میآیند.
اوراق قرضه شهرداریها؛ در بسیاری از کشورها، شهرداریها از طریق انتشار اوراق قرضه، نیازهای مالی خود را تأمین میکنند و اینگونه اوراق، وثیقه یا ضمانت ملکی ندارند. معمولا اصل و بهره این وامها از محل عوارض شهرداریها یا از محل درآمد طرحهایی مثل عوراض بزرگراهها پرداخت میشود. این اوراق، با ارزش اسمی و سررسیدهای متفاوت منتشر میشوند.
اوراق قرضه شرکتها؛ این اوراق توسط شرکتهای خصوصی منتشر میشود و نرخ بازده آن از نرخ بازده اوراق قرضه دولتی بیشتر است. شرکتها به دو دلیل ترجیح میدهند پول مورد نیاز خود را از این طریق بهدست آورند: نخست اینکه نرخ بهره اوراق قرضه پایینتر از سایر روشهای تأمین پول است. دوم؛ سهولت آن است. سررسید اوراق قرضه شرکتها معمولا بیست ساله است. البته گاهی اوراق پنج تا ده ساله هم منتشر میشوند.
از جهت بازده: اوراق قرضه از جهت بازده یا بهره به انواع زیر قابل تقسیم است:
اوراق قرضه بدون بهره (Stripped Bonds): به اوراقی گفته میشود که بهره سالانه ندارد و شرکت انتشاردهنده در پایان سررسید، ارزش اسمی اوراق و بهره چند ساله آنها را یکجا میپردازد. ویژگی این اوراق، در ریسک بالای آنها نسبت به تغییرات نرخ بهره است. اگر در آینده، نرخ بهره بازار کاهش یابد، صاحبان این اوراق، سود زیادی بهدست میآورند
اوراق قرضه با بهره متغییر یا شناور (Floaters Bonds): به اوراقی گفته میشود که نرخ بهره آن متغیّر و تابعی از شاخصهای اقتصادی مثل تورّم یا نرخ بهره اوراق خزانه است. حسن این اوراق در این است که قیمت بازاری آنها، هیچگاه بهخاطر تغییر در نرخ بهره بازار تغییر نمیکند و همیشه با ارزش اسمی آن برابر خواهد بود.
اوراق قرضه کلاسیک با بهره ثابت (Straight Bonds): که به آن، اوراق قرضه غیر قابل تبدیل نیز گفته میشود؛ برای کل دوره اعتبار، دارای نرخ بهره اسمی ثابتی است. معمولا گواهینامه بهره (کوپن) که منعکسکننده میزان بهره است، همراه با اوراق بهادار ارائه میگردد.
اوراق قرضه با بهره ترکیبی (Combined – Interest Bonds): اینگونه قرضهها براساس توافق برای مدت مشخص دارای کوپن بهره نبوده، لیکن برای مدت باقیمانده از عمر قرضه، کوپنهایی با نرخ بالاتر از میانگین بهره دورهای صادر میشود. این اوراق، معمولا به نرخ ارزش اسمی انتشار یافته و بازخرید این اوراق معمولا به ارزش اسمی انجام میگیرد.
سایر اوراق: علاوهبر اوراق فوق، اوراق قرضه دیگری هم وجود دارند که در ذیل موارد فوق نمیگنجند؛ این اوراق عبارتند از:
اوراق قرضه رهنی: برخی از شرکتها با گرو گذاشتن داراییهای واقعی خود، خریداران اوراق قرضه را نسبت به بازپرداخت اصل و بهره قرضه، مطمئن میسازند. اگر شرکت نتواند در موعد مقرر اصل و فرع اوراق را بپردازد، دارندگان اوراق، با فروش داراییها، مطالبات خود را وصول میکنند و اگر داراییها کفایت نکند، به دادگاه شکایت کرده و از سایر داراییهای شرکت، مطالبات خود را وصول میکنند.
اوراق قرضه تضمینی: اگر شرکت منتشرکننده اوراق قرضه برای خریداران اعتبار کافی نداشته باشد، شرکت دیگری را بهعنوان ضامن قرضه معرفی میکند. در اینصورت، اگر شرکت از پرداخت به موقع اصل و فرع وام ناتوان گردد، شرکت ضامن متعهد است که اصل و فرع اوراق قرضه را بپردازد.
اوراق قرضه پست یا"بنجل": اوراق قرضهای که از نظر رتبهبندی اعتباری، در درجه پایینی قرار دارند. این اوراق، معمولا دارای نرخ بهره بالا و در عین حال ریسک زیادی هستند. معمولا هنگامی که یک شرکت، شرکت دیگری را میخرد و آنرا در خود ادغام میکند، این نوع اوراق قرضه را منتشر میکند.