مقصود از نرخ ارز آزاد، نرخ خرید و فروش ارز در بازار غیررسمی و غیردولتی است. از آنجایی که اغلب مبادلات عموم مردم در این بازار به انجام می رسد و دسترسی به آن برای همگان امکان پذیر است لذا این نرخ از بیشترین وجاهت و مقبولیت عمومی برخوردار است و محاسبات و مبادلات عمدتا بر مبنای آن صورت می پذیرد. مجموعه ای از عوامل شامل شرایط اقتصادی کشور، درآمدهای نفتی، انتظارات و پیش بینی فعالان اقتصادی از آینده بازار و اقتصاد کشور، روابط تجاری خارجی و بویژه سیاست های بانک مرکزی در تعیین نرخ ارز آزاد نقش عدیده ای دارند.
لذا منظور از نرخ ارز آزاد، قیمت مبادله ارز در معاملات نقدی و رایج روزانه با حجم و مقادیر عادی است. معاملات نقدی، معاملاتی هستند که خریدار و فروشنده به محض انجام معامله، ارز و ریال را با هم تبادل می نمایند.